Graficus Andreas Schotel staat in Esbeek bekend als communist, omdat hij tijdens zijn jaarlijkse verblijf in het dorp het dagblad De Waarheid per post laat toesturen. Postkantoorhouder Jo van Rijswijk (1918-2003) bezorgt de krant bij het vakantiehuisje De Schuttel of laat het zijn zoon Ad doen. Daardoor leert deze laatste het gezin kennen en zal een van de voortrekkers worden om de relatie tussen Schotel en Esbeek te bestendigen en te koesteren.
Maar is Schotel politiek gezien wel een communist, omdat hij een communistische krant leest? We willen eens op een rijtje zetten, wat wij weten. De krant De Waarheid ontstaat in november 1940 als een illegale krant of verzetskrant die na de Tweede Wereldoorlog de spreekbuis van de Communistische Partij Nederland wordt. De Communistische Partij heeft voordien als eigen blad De Tribune, die in 1907 vooreerst verschijnt binnen de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij als weekblad van de marxistisch georiënteerde groepering. Na de Deventer-splitsing in 1909 wordt De Tribune het blad van de Sociaal Democratische Partij die vanaf 1918 Communistische Partij Holland heet. In 1937 krijgt de partijkrant een nieuwe naam Het Volksdagblad en stopt met het uitbreken van de oorlog in 1940.
De Communistische Partij heeft ook een eigen uitgeverij met boekhandel in Amsterdam, Pegasus genaamd aan de Leidsestraat. In 1934 wordt die opgericht, wanneer drukkerij Atalanta van De Tribune failliet gaat en de krant korte tijd niet mag verschijnen. Daan Goulooze (1901-1965) is bedrijfsleider en medeoprichters zijn mr Alex de Leeuw (1899-1942) en ir Anton Struik (1897-1945). Het communistisch gedachtengoed wordt in brochures uitgelegd en uitgedragen als ook worden er Russische boeken vertaald en uitgegeven.
Welke boeken zijn er in de nalatenschap van Schotel, die naar Esbeek is overgekomen, aangetroffen en is er literatuur bij, die communistisch georiënteerd te noemen is. Het boek Geschiedenis van de Communistische Partij (Bolsjeviki) der Sovjet-Unie (vertaling van “istorija fsjesojoeznoj kommoenistitsjeskoj partii (bolsjewikow) Moskau 1938) is aanwezig in een Volksuitgave te Brussel 1945 die door Pegasus wordt verkocht. Het boekje De weg naar een nieuwe wereld. Beknopt overzicht van de doelstellingen van het communisme door J. Harmsen (Uitgeverij Pegasus Amsterdam 1947) bezit de kunstenaar. Schotel heeft ook Het communistisch manifest van Karl Marx en Friedrich Engels, dat de uitgeverij als nieuwe, vijfde druk bij de herdenking van het honderdjarig bestaan van het manifest in 1948 laat verschijnen.
Verder is het Leerboek voor de arbeidersbeweging. Samengesteld door het Partijbestuur der C.P.N. (De Waarheid), verschenen in 1949 en 1951 in drie doorlopend genummerde afleveringen aanwezig en ‘kapot’ gelezen. Ook heeft Andreas Schotel het bekende, door Pegasus in 1939 uitgegeven boek Het socialisme en de natie. Van het “communistisch manifest” tot de strijd tegen het fascisme door Alex S. de Leeuw in bezit. Andere door Pegasus uitgegeven boeken zijn: D. Zaslawsky, Sovjet/Democratie: experiment of raadsel? (oorspronkelijke titel “Sovjet-Democratie”, vertaling Sonja Prins 1947), N.A. Ostrowski, In storm geboren. Roman (oorspronkelijke titel Rozjdennyje boerei, vertaling uit Russisch door Dr. F. de Graaff en nummer 3 in Pegasus Roman Reeks, 1948) en J.W. Stalin, Keuze uit zijn werken. Deel I – Over de grondslagen van het Leninisme. Voordrachten, gehouden aan de Swerdlow-Universiteit in Moskou, begin April 1924 (1951).
Een boek van M.I. Kalinin, getiteld Over communistische opvoeding (oorspronkelijke titel “Ueber kommunistische Erziehung”) is uitgegeven door de Uitgeverij voor Litteratuur in Vreemde Talen te Moskou in 1949.
Voor Russische schrijvers moet Schotel een voorkeur gehad hebben, hetgeen blijkt uit de aanwezigheid van boeken van Dostojewski, Gogol, Tolstoj, Tsjechof. Het zijn allemaal uitgaven van na de oorlog, alleen De zeven gehangenen door Leonid Andrejew is een uitgave van Em. Querido Amsterdam uit 1918, maar dat kan later tweedehands zijn aangekocht. Dat kan ook het geval zijn met het boek Das Leben Maxim Gorkis. Biographie door Ilja Grusdew (Malik-Verlag Berlin 1928, vertaling Erich Boehme) met de naam van een zekere “J. van den Berg ’41” en aantekening “von Gretchen”.
Pegasus heeft enkele jaren filialen in Den Haag aan de Jan Hendrikstraat 80 en in Rotterdam aan Jonker Fransstraat 58a.Mogelijk heeft hij met het Rotterdamse filiaal contacten gehad. In ieder geval vervaardigt hij een affiche in linosnede voor een tentoonstelling in het Zuider Volkhuis. Het affiche met de tekst “Paastentoonstelling Boeken en prenten in Zuidervolkshuis Brink 7 geopend op zaterdag 8 april 2-5 uur zondag 9 april 2-5 uur maandag 10 april 10-12 en 2-5 Toegang vrij Uitgeverij Pegasus Amsterdam” zal uit 1950 dateren, alhoewel Pasen 1939 ook op 9 april viel. Qua opvatting is het affiche vergelijkbaar met de uitnodiging die hij ontwerpt voor de lezing van zijn zwager Kees Punt op 17 maart 1950 voor de Vereniging van Vrienden van de Prentkunst ‘Willem Buytenwech’.
Het zal door toedoen van Jo Proost of Bertus Schmidt zijn, dat Schotel meer interesse in het communisme gekregen zal hebben. Die belangstelling zal na de oorlog toegenomen zijn, wanneer hij het werk van Proost schenkt aan en exposeert in Museum Boijmans. In herdenkingsartikelen o.a. door Willem van Ravesteijn en Schmidt wordt het belang van Proost breed geschetst. Het is dan niet langer ‘verdacht’ zich met het communisme te identificeren, hetgeen voor de oorlog gevoelig lag en bij het opkomend fascisme en nazisme zelfs gevaarlijk was.
Misschien heeft de jongste dochter Toop bijgedragen om haar vader op het communistisch spoor te zetten. Geboren op 23 maart 1924 te Rotterdam wordt ze opgeleid tot lerares en staat op een huishoudschool, maar is vurig lid van de communistische jeugdbond. Op een gegeven moment raakt zij overspannen en wordt opgenomen in het Krankzinnigengesticht Maasoord te Poortugaal, later omgedoopt tot Deltaziekenhuis, waar ze haar verdere leven in actieve therapie in paviljoen Buitenzorg verblijft tot haar overlijden op 19 juli 1995 te Rotterdam.
In zijn vooroorlogs werk zijn geen aanwijzingen te vinden, waaruit de politieke voorkeur van Andreas Schotel blijkt, wel zijn socialistische instelling. De aandacht voor de werkende mens heeft sinds de School van Barbizon vele kunstenaars beziggehouden en zo ook Schotel die havenarbeiders en boeren tot onderwerp nam. Of je zou de portretten van de doorgewinterde communist Jo Proost, van Heinz uit het Roergebied of de gevluchte Letlander in die context moeten zien. Na de oorlog spreekt Andreas Schotel zich politiek nadrukkelijker uit met kleine prenten: ‘Dr Göbbels: men zal dan zien hoe veel toekomstmuziek werkelijkheid geworden is’, ‘Dr Göbbels kruisridder tegen het bolsjewisme’, ‘Heldendom? Neen! Naziwaanzin Scharnhorst’, ‘Terdood!!! Die Joden en Communisten!!!’, ‘Het Symbool van Bloed en Bodem’, ‘Dat nooit meer’ of ‘Leve de 1ste mei’. Hoewel hij recensies voor de krant Het Vrije Volk heeft geschreven is hij – voor zover te achterhalen – zelf nooit direct politiek actief geweest. Hij sympathiseert zeker met het communisme en heeft toegewijde communisten zoals Bertus Schmidt, die na de oorlog wethouder van Rotterdam is, als vriend.
Peter Thoben, conservator
